The Mini-Biographies in Roberto Caro's The Power Broker
-
Robert Caro's seminal biography of Robert Moses, titled "The Power Broker",
spans many decades and covers New York City's political life for most of
the 20...
7 years ago
1 comment:
Βλέπω ότι αναφέρεις τον Δήμου (ο οποίος φυσικά δεν έχει απολύτως καμία σχέση με τον Καβάφη και την νεοελληνική ποίηση), αλλά ούτε μια κουβέντα για το "Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού", στο οποίο παραπέμπεις. Φαντάζομαι περιμένεις οι αναγνώστες σου να ενημερωθούν ψάχνοντας την ιστοσελίδα στην οποία παραπέμπεις.
Όπως και να 'χει, ο λόγος που γράφω είναι για το ποίημα "Απιστία" το οποίο χαρακτηρίζεις συγκλονιστικό. Ο Καβάφης στην αρχή παραπέμπει στο τέλος του Β βιβλίου της πλατωνικής Πολιτείας, ενός έργου γωστού, μεταξύ άλλων, για την εξορία του Ομήρου και των λοιπών ποιητών από την Πολιτεία. Είναι η στιγμή που η συζήτηση επικεντρώνεται γύρω από την παρουσίαση των θεών στη μυθολογία. Το θέμα αυτό ήταν κεντρικό στην αρχαιότητα και αποτελούσε βάση για επίθεση κατά του Ομήρου, ο οποίος παρουσίαζε τους θεούς μοιχούς, εριστικούς, μικροπρεπείς κτλ. Ο Ξενοφάνης μάλιστα έφτασε στο σημείο να προτείνει ότι όποιος απαγγέλλει Όμηρο θα πρέπει να ξυλοκοπείται. Δεν πρόκειται (λέει ο πλατωνικός Σωκράτης) να επαινέσω τον Όμηρο και τον Αισχύλο, όταν παρουσιάζουν τους θεούς ψεύτες. Η επιλογή του Αισχύλου είναι ενδιαφέρουσα, δεδομένου ότι πολλοί σύγχρονοι φιλόλογοι του κολλάνε επίθετα όπως "θεοσεβής" και "παραδοσιακός". Φυσικά θα πρέπει να αγνοήσουν την πλατωνική παραπομπή και να μας πουν ότι ο "Προμηθεύς Δεσμώτης" είναι ψευδοαισχύλειο έργο, για να υποστηρίξουν τη θέση τους. Αυτό όμως είναι άλλο θέμα. Πάντως, ως παιδί της σοφιστικής σχολής, ο Ευριπίδης ήταν μανούλα στο να παρουσιάζει τους θεούς ανήθικους, και περιποιήθηκε δεόντως τον Απόλλωνα στον "Ορέστη" και στον "Ίωνα". Ακόμη κι αυτός όμως "ψεύτη" δεν τον είπε, όπως η Θέτιδα του Αισχύλου. Οι μομφές κατά του Ομήρου για το πώς παρουσιάζει τους θεούς κρατούν καλά από τον 6ο αιώνα π.Χ., περνάνε στους σοφιστές, στους αλληγοριστές και στους "δεινούς περί τον Όμηρον" που υπερασπίζονται τον ποιητή, στον "ομηρομάστιγα" Ζωίλο, στον ρωμαίο Τερέντιο, ο οποίο στην κωμωδία του "Ευνούχος" παρουσιάζει ένα νεαρό να δικαιολογεί τον βιασμό μιας κοπέλας, λέγοντας ότι τον ενθάρρυνε το παράδειγμα του Διός. Οι Χριστιανοί πατέρες φυσικά με την πολυμάθειά τους γνώριζαν όλη αυτή την παράδοση και βρήκαν τη χαρά τους. Ο άγιος Αυγουστίνος, ο Λακτάντιος, ο Τερτυλλιανός δε χαρίζουν κάστανα στους ειδωλολάτρες θεούς και στην ανηθικότητά τους.
Ποια είναι όμως η θέση του Καβάφη σε όλη αυτήν την ιστορία; Ο Καβάφης δεν είναι από αυτούς που "δε θα επαινέσουν' τον Αισχύλο γι'αυτά που λέει για τον Απόλλωνα. Όλο το ποίημά του στηρίζεται στο απόσπασμα που σώζεται στην Πολιτεία. Κατά κάποιον τρόπο ο Καβάφης παίρνει θέση "υπέρ του Αισχύλου" και "κατά του Πλάτωνα". Μάλιστα προχωρά ένα βήμα παραπέρα. Παρουσιάζει τους θεούς πιο ανθρωπομορφικούς κι από τον Όμηρο. Στον πρώτο στίχο "Σαν πάντρευαν την Θέτιδα με τον Πηλέα" υπάρχει ένα ωραίο παιχνίδι με το νεοελληνικό ιδίωμα "παντρεύω κάποιον (π,χ, την κόρη μου)" και την αρχαιοελληνική μυθολογία, σύμφωνα με την οποία η Θέτις ούτε λίγο ούτε πολύ παντρεύτηκε με το ζόρι τον Πηλέα, γιατί ο Δίας την γούσταρε και το παιδί τους θα έβγαινε ισχυρότερο από τον Δία και θα έκανε στον πατέρα του πάνω κάτω ό,τι αυτός στον Κρόνο (βλ. π.χ. Πίνδαρος Ισθμ. 3). Όταν πάντρευαν τη Θέτιδα, ο Καβάφης παίζει με την ελληνική μυθολογία και την νεοελληνική λογική να "παντρεύουν" τα κορίτσια.
Η Θέτιδα στο ποίημα παρουσιάζεται πολύ ανθρώπινη. Στον Όμηρο είναι από τις λιγότερο ανθρωπομορφικές θεές. Στο Β της Ιλιάδας είναι πιο πολύ ατμός της θάλασσας, παρά γυναίκα. Ο Καβάφης περιγράφει το θρήνο της. Είναι ο θρήνος μιας βασίλισσας και όχι μιας θεάς. Στο Σ της Ιλιάδας, όταν εμφανίζεται για να θρηνήσει τον Πάτροκλο (προοικονομώντας τον θρήνου του γιου της φυσικά), αναδύεται από τα βάθη της θαλάσσης (ημένη εν βένθεσσιν αλός) και ο ποιητής δίνει έναν μακροσκελή κατάλογο των Νηρηίδων και του θρήνου τους. Η αντίθεση με την ανθρώπινη Θέτιδα του Καβάφη είναι μεγάλη. Και στον ομηρικό κόσμο αδυνατούμε να φανταστούμε κάποιους "γέροντες" να λένε τα μαντάτα στη θεά στο βάθος της θάλασσας. Αντίθετα, η Θέτιδα στο Σ ακούει μόνη της (ως θέα) τα νέα του θανάτου του Πατρόκλου.
Ο Καβάφης θέλει να έχουμε στο νου μας τον Όμηρο, όταν διαβάζουμε το ποίημά του. Γι'αυτό χρησιμοποιεί την τεχνική που στην αφηγηματολογία ονομάζεται misdirection ("παραπλάνηση"). Μας παραπέμπει τον Πλάτωνα σαν αυτός να λέει "Δε θα επαινέσουμε αυτό που λέει ο Όμηρος... ούτε ο Αισχύλος για τον Απόλλωνα". Έτσι μένουμε με την εντύπωση ότι ο Όμηρος είπε πάνω κάτω ό,τι και ο Αισχύλος στο χωρίο που παρατίθεται, κάτι φυσικά που δεν αληθεύει. Ο Πλάτωνας λέει "Δεν θα επαινέσουμε τον Όμηρο, για το όνειρο που έστειλε ο Δίας στον Αγαμέμονα, ούτε τον Αισχύλο ...." Με την τεχνική αυτή της "παραπλάνησης" ο Όμηρος μπαίνει στο παιχνίδι και ο καβαφικός θρήνος της Θέτιδας μας θυμίζει τον ομηρικό. Το αποτέλεσμα είναι ότι η ανθρώπινη παρουσίαση της Θέτιδας από τον Καβάφη γίνεται πιο έντονη.
Όσο για τον Απόλλωνα, αν και αναφέρεται ως "θεός", η εικόνα του δεν είναι τόσο θεϊκή. Ο "παιάν" (τελετουργικός ύμνος στον Απόλλωνα) του αισχύλειου χωρίου παραλείπεται από τον Καβάφη. Το στόμα του Απόλλωνα που ξεχειλίζει από μαντική τέχνη ("μαντικήι βρύον τέχνηι) μεταφέρεται στον Καβάφη λιγότερο εμφατικά (ή και ειρωνικά) ως "τα λόγια του Απόλλωνος που γνώριζε από προφητείες". Στο τέλος ο Απόλλωνας απλώς είναι μαζί με τους Τρώες που σκότωσαν τον Αχιλλέα. Εδώ ο Καβάφης θα μπορούσε να είχε υιοθετήσει την ομηρική ρητορική από το θάνατο του Πατρόκλου, όπου ο πληγωμένος ήρωας λέει στον Έκτορα ότι αυτοί που τον σκότωσαν με ευκολία ήταν ο Δίας και ο Απόλλωνας και όχι ο Έκτορας, οπότε ο τελευταίος δεν θα πρέπει να καυχιέται (Ιλιάδα Π 843-6). Και ο θάνατος του Πατρόκλου ούτως ή άλλως προοικονομεί το θάνατο του Αχιλλές. Αλλά και στον Αισχύλο ο Απόλλων σκοτώνει μόνος του τον Αχιλλέα (αυτός εστιν ο κτανών τον παίδα τον εμόν). Τρώες δεν υπάρχουν πουθενά. Ο Καβάφης και πάλι αντιπαρατίθεται με το ομηρικό κείμενο και με το απόσπασμα του Αισχύλου, παρουσιάζοντας έναν Απόλλωνα λιγότερο ισχυρό από αυτόν το Ομήρου και του Αισχύλου.
Ουδείς λόγος στο καβαφικό ποίημα και για τον Λοξία Απόλλωνα με τις αμφίσημες μαντείες. Ο Απόλλωνας του Καβάφη είναι απλώς ψεύτης. Ο Απόλλωνας του Αισχύλου όμως είναι αμφίσημος. Το χωρίο από τον Αισχύλο δεν λέει ότι το παιδί του Πηλέα και της Θέτιδας θα είναι μακρόβιο, γιατί το "νόσων τ'απείρους και μακραίωνας βίους" είναι αινιγματικό. Το "νόσων τ'απείρους", αληθινό για τον Αχιλλέα προσδιορίζει το "εάς ευπαιδίας", αλλά το "μακραίωνας βίους" στέκει κάπως ξεκρέμαστο. Το νόημα μπροεί να είναι "Γιορτάστε τον/τους γόνο/γόνους σας που δεν θα γνωρίσει/-ουν αρρώστιες και τις μακρόβιες ζωές". Ποιών όμως μακρόβιες ζωές; Του Αχιλλέα ή της Θέτιδας (που ήταν αθάνατη) και του Πηλέα (που η μακροζωία του ήταν παροιμιώδης); Η παράλειψη της κτητικής αντωνυμίας (συνήθης στα αρχαία Ελληνικά "μακραίωνας βίους" αλλά καθόλου συνήθης στα νέα Ελληνικά "τις μακρόβιες ζωές σας;/ του;) είναι η βάση του παιχνιδιού. Ο Καβάφης όμως είναι ξεκάθαρος. Ο Απόλλων δεν ήταν αμφίσημος ήταν ψεύτης.
Ο Απόλλων και η Θέτιδα του Καβάφη είναι τόσο ανθρώπινοι που όχι μόνο δε συμφωνούν με τον Πλάτωνα, αλλά εμφανίζονται πιο ανθρωπομορφικοί και από τον Όμηρο. Θυμίζουν σχεδόν την θεωρία του Ευήμερου, ότι οι θεοί (ο Δίας, ο Απόλλωνας κτλ) ήταν άνθρωποι που στη συνέχεια αποθεώθηκαν. Ο Ευήμερος άσκησε μεγάλη επιρροή στα ελληνιστικά χρόνια και ο Καβάφης σίγουρα ήξερα καλά τη θεωρία του, καθώς διάβαζε Πλούταρχο (ο οποίος παραδίδει εκτενώς τις θεωρίες του Ευήμερου).
Post a Comment