Σεβασμός της αξίας του ανθρώπου - ο ρόλος της Πολιτείας

Συνεχίζοντας από το προηγούμενο post, με αφορμή την υπόθεση του Big Brother (μπορούμε να βρούμε κι άλλες παρόμοιες), αναρωτιέμαι πώς να ερμηνεύσω τη σχετική απόφαση της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων - πάνω-κάτω μου φαίνεται ότι λέει τα εξής προς τους παίκτες:

"Ως συνάνθρωποι (και προφανώς σοφότεροι από εσάς) ντρεπόμαστε για τις ενέργειές σας, οι οποίες προσβάλλουν συνολικά την ανθρωπότητα. Δεν μπορούμε να ανεχόμαστε άλλοι άνθρωποι να υπόκεινται στη διαδικασία του Big Brother. Και αν είχατε το μυαλό που κουβαλάμε εμείς, θα το καταλαβαίνατε κι εσείς, θα βλέπατε τι αναξιοπρεπή πράγματα σας αναγκάζουν να κάνετε".

Αναφέρομαι στην απόφαση αυτή, στην οποία παρέπεμψα στο προηγούμενο post, επειδή το σκεπτικό της είναι πολύ χαρακτηριστικό μιας ανελεύθερης, προστατευτικής και πατερναλιστικής αντιλήψεως για το ρόλο του κράτους. Μας εμπνέει, μας ενώνει, μας οδηγεί αλλά και μας αποτρέπει από το να κάνουμε κακό στους εαυτούς μας και να φερόμαστε κατά τρόπο αναξιοπρεπή. Επεμβαίνει εκεί, όπου κρίνει ότι είτε είχαμε πολύ μεγάλη οικονομική ανάγκη και υποχρεωθήκαμε να φερθούμε αναξιοπρεπώς είτε, όπως στην προκειμένη περίπτωση, εκεί όπου η Πολιτεία έκρινε ότι, λίγο ως πολύ, δεν ξέρουμε τι μας γίνεται (σημειώνω ότι δεν τέθηκε σε καμμία περίπτωση ζήτημα παραβιάσεως δικαιωμάτων άλλων, οπότε και η υπόθεση θα είχε εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα).

Αυτές οι τελευταίες δυο σκέψεις μου προκαλούν σύγκρυο: η Πολιτεία κρίνει πώς θα ζούμε όχι για να προστατεύσει δικαιώματα άλλων, αλλά καθαρά για το δικό μας καλό. Ή, για να το ξαναθέσω έτσι, η Πολιτεία είναι πιο σοφή από κάποιους από εμάς.

Το πρώτο ερώτημα που έρχεται στο νου του καθενός είναι: ποια είναι η Πολιτεία; Ποιοι την αποτελούν; Η απάντηση είναι ότι την Πολιτεία συγκροτούν άνθρωποι, όπως όλοι μας, σε θεσμικά καθορισμένους ρόλους. Δεν την αποτελεί ούτε κάποιο ανώτερο πνεύμα, ούτε κάποιος αόρατος υπολογιστής, ο οποίος έχει τροφοδοτηθεί με ιδέες "αξιοπρέπειας" και τον αντίστοιχο μετρητή. Η αντίληψη που επικροτεί την επέμβαση της Πολιτείας στη ζωή μας για το καλό μας θεωρεί εκ των προτέρων ότι οι άνθρωποι αυτοί, που έχουν καταλάβει τους συγκεκριμένους θεσμικούς ρόλους (εν προκειμένου, αυτοί που στελεχώνουν την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων), είναι σε θέση να κρίνουν καλύτερα από εμάς τους ίδιους τι συνιστά αξιοπρεπή συμπεριφορά και τι όχι.

Το επόμενο βήμα ενδεχομένως είναι να κρίνουν και ποιες ιδέες μπορούν να εκφράζονται ενώπιόν μας, γιατί, όπως υπάρχει ο φόβος για τις αναξιοπρεπείς πράξεις, οφείλουμε να προστατευθούμε και από ιδέες που θα μας διαφθείρουν και θα μας οδηγήσουν σε τέτοιες αναξιοπρεπείς πράξεις. Πώς θα μπορούμε να κρίνουμε μόνοι μας; Αφού ήδη κάποιοι από εμάς είχαν αρχίσει να δρουν "αναξιοπρεπώς" κι ευτυχώς βρέθηκε η Αρχή και τους σταμάτησε. Αν το προχωρήσουμε πιο πέρα, αφού υπάρχουν αυτοί οι ανώτεροι άνθρωποι, που ξέρουν καλύτερα από εμάς, μήπως πρέπει να αναλάβουν εξ ολοκλήρου και τη διαδικασία ψηφοφορίας κατά τις εκλογές; Κι αν ψηφίσουμε κάτι το αναξιοπρεπές; Επαναλαμβάνω τη συνταγματική διατύπωση: "Ο σεβασμός και η προστασία της αξίας του ανθρώπου αποτελούν την πρωταρχική υποχρέωση της Πολιτείας". Όχι μια απλή υποχρέωση, ούτε καν μια από τις βασικές υποχρεώσεις, αλλά την πρωταρχική υποχρέωση. Και η Πολιτεία είναι συνεπής προς την υποχρέωσή της αυτή όταν κάποια όργανά της αναλαμβάνουν να κάνουν επιλογές, οι οποίες κατ' αρχήν θάπρεπε να είναι δικές μας, αλλά υπάρχει ο φόβος να θίξουν την αξία του ανθρώπου, σύμφωνα με την παραπάνω λογική!

Δεν χρειάζεται καν, νομίζω, να μπω στη συζήτηση του τι γίνεται όταν τα πρόσωπα που έχουν αντίστοιχο θεσμικό ρόλο έχουν κακές προθέσεις, εξυπηρετούν τα δικά τους συμφέροντα, εκμεταλλευόμενοι την εξουσία τους κ.λπ. - γιατί θα ήταν σαν να δικαιολογώ τέτοιες επεμβάσεις, εάν τα όργανα της Πολιτείας είναι σοφά, αμερόληπτα κ.λπ. Απλώς θέλω να επισημάνω ότι η ανθρώπινη αυτονομία, η δυνατότητα του κάθε ανθρώπου, του κάθε ατόμου να αποφασίζει για τη ζωή του, για τη συμπεριφορά του (στο βαθμό που δε θίγει άλλους), αυτές αποτελούν το θεμέλιο της αξίας του ανθρώπου. Αποτελούν, στο κάτω-κάτω, και το θεμέλιο της Δημοκρατίας, στην οποία κάθε πολίτης έχει από μία ψήφο, χωρίς να εξετάζεται η οικονομική του κατάσταση, το μορφωτικό του επίπεδο, ενώ οι ιδέες διαδίδονται ελεύθερα, ώστε οι ίδιοι οι πολίτες να κρίνουν ποιες να υιοθετήσουν και ποιες να απορρίψουν. Κι όμως! Ακόμη και μια τέτοια αυτονόητη αρχή, όπως αυτή του σεβασμού της αξίας του ανθρώπου, μπορεί να υποστεί τέτοια στρέβλωση και, ουσιαστικά, να αντιστραφεί το περιεχόμενό της.